نه به چهارشنبه سوزی؛ با چهارشنبه سوری
شهریار غلامپور؛چهارشنبه سوری و پریدن از روی آتش از دیرباز از آیین های کهن ایران باستان بوده و هست. به شکرانه فرارسیدن سال نو و ابراز تشکر از نعمت های خداوند به ویژه نعمت آتش ، هرساله در آخرین چهارشنبه سال آتش های بزرگی در اقصی نقاط مختلف ایران برپا شده و پیر و جوان با پریدن از روی آتش با ابراز شادی و خوشحالی فرارسیدن سال نو را جشن می گیرند.
واژه «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه چهارشنبه « نام یکی از روزهای هفته » و در مورد واژه «سوری» در ترکیبِ نامِ جشنِ سوری چهارشنبه‌سوری دو نظر وجود دارد: برخی «سور» را در معنایِ جشن، شادمانی، نشاط و عیش گرفته‌اند و نظرِ دیگر و درست این است که «سوری» را به معنایِ سرخ می‌دانند. طبق آیین های باستانی، در این روز خاص آتشی بزرگ برافروخته می شود که تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود که این آتش معمولاً از بعدازظهر زمانی که مردم آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند آغاز شده و در زمان پریدن از روی آتش شعری با این مضمون می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من».
این جمله نشانگر مراسمی برای تطهیر و پاک‌سازی مذهبی است که واژه «سوری» به معنی «سرخ» به آن اشاره دارد. به بیان دیگر مردم خواهان آن هستند که آتش ، تمام رنگ پریدگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و بجای آن سرخی و گرمی و نیرو به آنها بدهد. چهارشنبه‌سوری، جشنی است که در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد.
برابر آنچه که ازاسناد و منابع تاریخی وتحقیقات و پژوهش های انجام گرفته به دست آمده؛ سنت های متعددی در آببن سنتی چهارشنبه سوری وجود داشته که از جمله این سنت ها به اختصار به مواردی همچون : آجیل مشکل-گشای چهارشنبه سوری ، قاشق‌زنی ، شال انداختن ،کوزه شکستن، رقص با آتش و … می توان اشاره نمود.
پس از پایان آتش‌افروزی ، اهل خانه و خویشاوندان گردهم آمده و دانه‌های نباتی مانند: تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را روی آتش با نمک بو داده و در جشن دورهمی می‌خوردند. بر باور این سنت؛ هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان‌تر می‌گردد و کینه و رشک از وی دور می‌گردد. امروزه اصطلاح نمک‌گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفته‌است. (آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری).
در یکی دیگر از سنت های چهارشنبه سوری، دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود می‌کشیدند تا شناخته نشوند و به خانه دوستان و همسایگان خود رفته ، صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها برخورد می کرد به کاسه‌های آنان آجیل ، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریختند. دختران نیز امیدواربودند زودتر به خانه بخت بروند. (قاشق‌زنی).
پس از خاموش شدن آتش، کوزه شکستن ، گره گشایی و قاشق زنی جوانان، نوبت به شال اندازی می رسید. جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره زده، از آن طنابی رنگین به بلندی سه متر می ساختند. آنگاه از راه پلکان خانه ها یا از روی دیوار و روزنه دودکش وارد منزل شال را وارد خانه کرده و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می گرفتند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه شال می کردند. صاحبخانه که منتظر چنین شال هایی بودند، به محض مشاهده شال های رنگین، آنچه را که قبلاً آماده کرده بودند، در گوشه شال ریخته و گره¬ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه نموده که هدیه سوری آماده است. آنگاه شال انداز، شال را بالاکشیده وهدیه خود را دریافت می کرد. (شال انداختن).
مردم ایران تا چند سال پیش که از سردر نقاره خانه یا بام خانه¬ی خویش ، کوزه ای آب ندیده را برزمین انداخته و می¬شکستند. آنان عقیده داشتند که بلایا و قضاهای بد را در کوزه متراکم کرده و چون بشکنند آن قضا و آن بلا دفع می شود. (کوزه شکستن).
با نگاهی گذرا به آیین ها و سنت های باستانی چهارشنبه سوری ، متاسفانه درسال های اخیر این آیین ها ، سنت ها و فرهنگ ها رنگ و بویی دیگر به خود گرفته است . تولید و ساخت ترقه های خطرناک و موادآتش زا و … و سهولت دسترسی به این مواد خطرناک وحادثه آفرین بویژه توسط جوانان و نوجوانان علاوه بر تغییر در سنت ها و آیین های چهارشنبه سوری ، هرساله اتفاقات و حوادث خطرناک و غیرقابل جبرانی را برای خانواده ها و جوانان و نوجوانان بوجود آورده است. سوختگی های ضعیف و شدید ، قطع عضو و مرگ و میر ناشی از استفاده از این مواد آتش ها و خطرناک از آسیب های جدی استفاده بی رویه و غیراصولی از این مواد اشاره شده بوده که صدمات جبران ناپذیری به قشر جوان و نوجوان جامعه وارد نموده است و خانواده های بسیاری را گرفتار مداوا و غم و ماتم عزیزان و جگرگوشه های خود کرده است.
در راستای کاهش آسیب های جانی و مالی استفاده از مواد خطرناک ، ترقه ها ، فشفشه ها و مواد آتش زا ؛ می طلبد تا نسبت به فرهنگ سازی در جامعه برای احیای سنت اصیل چهارشنبه سوری از طریق آموزش والدین علاوه بر احیای آیین های باستانی چهارشنبه سوری، در راستای پیشگیری از فرهنگ غلط استفاده از این مواد خطرناک توسط فرزندان خود و نیز همراهی والدین با فرزندان در آیین های جهارشنبه سوری، اقدامات موثر و کاربردی را با بهره گیری از ظرفیت کارشناسان علوم اجتماعی و روان شناسی و کارشناسان نظامی و انتظامی و نیز افراد تاثیرگذار جامعه با اصتفاده از رسانه های ارتباطی همچون صدا و سیما، رسانه های چاپی و الکترونیکی ، پیام رسانان شبکه های اجتماعی و تبلیغات محیطی و شهری در قالب ساخت ، تولید و پخش موشن گرافیک ، کلیپ ها و فیلم های کوتاه یک دقیقه ای ، پوستر ، عکس ، زیرنویس و استندهای خیابانی و …گام های موثری برداشته شود تا از آسیب های جدی و خطرات احتمالی جشن های این شب باستانی که یکی از نمادهای شادی و نشاط ایرانی است پیشگیری به عمل آید.
همچنین استفاده از اهرم قانون و برخورد قهری و قانونی با توزیع¬کنندگان مواد انفجاری ، آتش زا و … توسط دستگاه های انتظامی و قضایی از دیگر موارد مهمی است که باید مورد توجه متولیان امر قرار گیرد.
امیدواریم با آگاه سازی و آموزش والدین و جوانان و نوجوانان ، آخرین چهارشنبه سال ۱۴۰۰ علاوه بر برگزاری سنت دیرینه چهارشنبه سوری ، بدون کوچکترین حادثه و آسیب به استقبال نوروز و عید سعید باستان رفته و با سردادن دعای یامقلب القلوب و الابصار سال جدید را در آرامش و سلامتی آغاز نماییم.